جرم محاربه حد شرعی و دارای پشتوانه فقهی و حقوقی است

اشاره: محاربه از جمله موارد فقهی اسلامی است که به صراحت در قرآن کریم بدان پرداخته شده است. سیره قابل قبول و کافی نیز برای مشخص کردن آن وجود دارد. با این وجود برخی از کسانی که ادعای فقاهت و حقوق دانی دارند، چارچوب قواعد خود را بر اساس عملیات روانی که این روزها از سوی رسانه‌های معاند و بیگانه دنبال می‌شود محدود ساختند و به نظریات جدیدی رسیده‌اند. بررسی ابعاد فقهی و حقوقی مبحث محاربه به‌قدری حائز اهمیت است که می‌تواند نقش اساسی در روشن شدن مسیر حرکت جامعه به سوی رشد و تعالی را رقم بزند.

از این رو خبرنگار سرویس سیاسی خبرگزاری رسا به سراغ حجت الاسلام دکتر محمدمهدی کریمی نیا، استاد حوزه و دانشگاه رفت تا با وی پیرامون ابعاد حقوقی و فقهی حکم محاربه گفت‌وگو کند.

رسا ـ چه پشتوانه حقوقی برای حکم جرم محاربه وجود دارد؟

محاربه، جرمی است که در فقه اسلامی  و حقوق اسلامی به‌ معنای سلاح کشیدن به روی مردم، به قصد ترساندن آنان می‌باشد. جرم محاربه جزء حدود شرعی محسوب شده که در آیه 33 سوره مائده، بدان اشاره گشته است. بر اساس این آیه شریفه، مجازات محاربه یکی از چهار مورد است: اعدام، به صلیب کشیدن، قطع دست و پای مخالف یا تبعید.

محاربه و اِفساد فی‌ الارض در قانون حدود و تعزیرات، مصوَّب سال ۱۳۶۱شمسی وارد نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران شد. همچنین در قانون مجازات اسلامی، مصوَّب سال ۱۳۷۰شمسی، محاربه، یکی از عناوین مجرمانه محسوب شد.

در ماده 183 قانون مجازات اسلامی مصوَّب سال 1370شمسی چنین آمده: «ماده 183: هر کس که برای ایجاد رُعب و هراس و سلب آزادی و امنیت مردم دست به اسلحه ببَرَد، مُحارب و مُفسِد فی ‌الارض می‌باشد». در تبصره 3 ماده 183 قانون مجازات اسلامی مصوَّب 1370ش. چنین آمده: «میان سلاح سرد و سلاح گرم فرقی نیست». در ماده 279 قانون مجازات اسلامی مصوَّب 1392ش. در مورد تعریف محاربه این گونه قانونگذاری شده است: «محاربه عبارت از کشیدن سلاح به قصد جان، مال یا ناموس مردم یا ارعاب آنها است، به نحوی که موجب ناامنی در محیط گردد. هرگاه کسی با انگیزه شخصی به سوی یک یا چند شخص خاص سلاح بکشد، و عمل او جنبه عمومی نداشته باشد و نیز کسی که به روی مردم سلاح بکشد، ولی در اثر ناتوانی موجب سلب امنیت نشود، محارب محسوب نمی‌شود».

در ماده ۲۸۲ قانون مجازات اسلامی مصوَّب 1392ش. در مورد مجازات جرم محاربه چنین آمده است: «حد محاربه یکی از چهار مجازات زیر است: الف– اعدام؛ ب- صلب؛ پ- قطع دست راست و پای چپ؛ ت- نفی بلد». ماده ۲۸۳ قانون مجازات اسلامی مصوَّب 1392ش. می‌گوید: «انتخاب هر یک از امور چهارگانه مذکور در ماده ۲۸۲ به اختیار قاضی است». اصلی‌ترین مبنای جرم‌انگاری محاربه، آیه ۳۳ سوره مائده می‌باشد که به آیه «محاربه» یا «حِرابه» معروف است. در این آیه آمده است که: «إِنَّما جَزاءُ الَّذينَ يُحارِبُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ يَسْعَوْنَ فِي الْأَرْضِ فَساداً أَنْ يُقَتَّلُوا أَوْ يُصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَيْديهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ مِنْ خِلافٍ أَوْ يُنْفَوْا مِنَ الْأَرْضِ ذلِکَ لَهُمْ خِزْيٌ فِي الدُّنْيا وَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذابٌ عَظيمٌ؛کیفر آن‌ها که با خدا و پیامبرش به جنگ برمی‌خیزند، و اقدام به فساد در روی زمین می‌کنند، (و با تهدید اسلحه، به جان و مال و ناموس مردم حمله می‌برند،) فقط این است که اعدام شوند؛ یا به دار آویخته گردند؛ یا (چهار انگشت از) دست (راست) و پای (چپ) آن‌ها، به‌عکس یکدیگر، بریده شود؛ و یا از سرزمین خود تبعید گردند. این رسوایی آن‌ها در دنیاست؛ و در آخرت، مجازات عظیمی دارند».

بر اساس آیه فوق و روایات فراوانی که در این باره وجود دارد، قانونگذار جمهوری اسلامی ایران، در قوانین متعدّد، از بدو پیروزی انقلاب اسلامی ایران، و در چند قانون: 1. قانون مجازات اسلامی مصوَّب 1361ش.؛ 2. قانون مجازات اسلامی مصوَّب 1370ش.، 3. قانون مجازات اسلامی مصوَّب 1392ش. جرم محاربه را قانون گذاری کرده و این جرم و مجازات مربوط به آن، علاوه بر ریشه قرآنی، روائی، دارای پشتوانه حقوقی و قانونی نیز هست.

رسا ـ لطفا به نمونه‌هایی از برخورد با محاربین در صدراسلام اشاره بفرمایید؟

مهم‌ترین نمونه برخورد با محاربین در صدر اسلام، مطلبی است که در شأن نزول آیه 33 سوره مائده ذکر شده است: جمعى از مشرکان خدمت پیامبر(صلى الله علیه و آله) آمده مسلمان شدند، اما آب و هواى «مدینه» به آنها نساخت، رنگ آنها زرد و بدنشان بیمار شد. پیامبر(صلى الله علیه و آله) براى بهبودى آنها دستور داد به خارج «مدینه» در نقطه خوش آب و هوائى از صحرا که شتران زکات را در آنجا به چَرا می‌بردند، بروند و ضمن استفاده از آب و هواى آنجا از شیر تازه شتران به حدّ کافى استفاده کنند. آن‌ها چنین کردند و بهبودى یافتند، اما به جاى تشکر از پیامبر (صلى الله علیه و آله) چوپان‌های مسلمان را دست و پا بریده، چشمان آنها را از بین بردند، سپس دست به کشتار آنها زدند، شتران زکات را غارت کرده و از اسلام بیرون رفتند.

پیامبر(صلى الله علیه و آله) دستور داد آنها را دستگیر کردند و همان کارى که با چوپان‌ها انجام داده بودند، به عنوان مجازات در باره آنها انجام یافت، یعنى چشم آنها را کور کردند، دست و پاى آنها را بریدند و کُشتند تا دیگران عبرت بگیرند و مرتکب این اعمال ضد انسانى نشوند. آیه فوق درباره این گونه اشخاص نازل گردید و قانون اسلام را در مورد آنها شرح داد.

رسا ـ ثمره قصاص نفس کسانی که در زمین، محاربه می‌کنند، برای جامعه چیست؟

با توجّه به آیه 33 سوره مائده و شأن نزول و روایات اسلامی، وظيفه‌ نظام و حكومت، حفظ امنيّت شهرها، روستاها، جاده‌ها و برخورد با متخلّفان است. جنگ با خلق خدا، جنگ با خداست و آن كه با مردم طرف شود، گويا با خداوند طرف شده است. همان طور که ثمره قصاص، حیات برای جامعه و تأمین امنیت شهروندان است، اجرای مجازات محاربه، نیز همین نقش را ایفا می‌کند. تأمین امنیت شهروندان و افراد جامعه، آن قدر از نظر اسلامی مهم و حیاتی است که براى آنان كه امنيّت جامعه را بر هم مى‌زنند، چند نوع كيفر مقرّر شده است: اعدام، تبعيد، قطع دست و پا، به دار آويختن. مخالفان ولايت رسول اللّه كه قصد براندازى دارند و با نظام الهى در جنگند، بايد به سخت‌ترين كيفر مجازات شوند.